Aktualności

Zamek Biskupów Krakowskich w Iłży – podsumowanie roku 2023
Oprac. prof. ucz. dr hab. Rafał Zapłata[1]
koordynator ds. ruiny zamku w Iłży
Rok 2023 już za nami, zatem kilka słów podsumowania tego, co się działo na zamku w Iłży – a jest się czym pochwalić.
Miniony rok to kolejny sezon turystyczny, tym razem w pełnym wymiarze. Zamek w swych murach gościł równie pokaźną, jak rok temu, ilość zwiedzających, utrzymując tym samym bardzo dobrą tendencję i wysokie zainteresowanie. Szacujemy, że ilość turystów zwiedzających zamek to około 40 tysięcy! Warto podkreślić, że na podstawie szacunkowych danych w ostatnich 10 latach tj. od 2013 do 2023 r. zamek odwiedziło około 165 tysięcy turystów, z czego w ostatnich dwóch latach tj. w 2022-23 ilość zwiedzających szacujemy na około 100 tysięcy[2]! Kolejny rok zachwycił większą ofertą turystyczną, nowymi atrakcjami, jak i niespotykanymi w historii zamku inicjatywami. Od strony badawczo-konserwatorskiej, podjęto szereg działań, które zaangażowały specjalistów również spoza Iłży – z różnych jednostek naukowo-badawczych – przynosząc nowe i ciekawe dane na temat zamku i wzgórza zamkowego. Jak w poprzednim roku, również i w 2023, zamek cieszył się zainteresowaniem przedstawicieli władz państwowych, samorządowych oraz znanych osób. Zarządcy obiektu – Gmina Iłża oraz Centrum Kultury i Turystyki w Iłży podjęli szereg nowych inicjatyw związanych z zarządzaniem i promowaniem perły architektury Ziemi Iłżeckiej, a także kontynuowali dotychczasowe – sprawdzone i udane. W porozumieniu i kooperacji z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Warszawie uruchomiono kolejny etap działań badawczo-konserwatorskich, które swym zakresem objęły również nowe elementy historycznego założenia. Do ciekawych i nowatorskich inicjatyw roku 2023 należy zaliczyć inicjatywę Burmistrza Iłży – Przemysława Burka rozbudowania m.in. ofertę koncertów na zamku górnym, cieszących się coraz większym zainteresowaniem. Poza tym zarządca obiektu – Centrum Kultury i Turystyki w Iłży – przywrócił znaną już wszystkim imprezę masową czyli Turniej Rycerski, wzbogacając w ciągu roku ofertę dla turystów m.in. o innowacyjny audioprzewodnik.
Najogólniej w 2023 r. na zamku w Iłży[3] (szczegółowy opis – czytaj dalej): (1) zorganizowano 9 (dziewięć) imprez masowych, w tym 2 (dwie) cykliczne inicjatywy; (2) zrealizowano kilka przedsięwzięć naukowo-badawczych (np. badania geofizyczne, prospekcja z wykrywaczami metalu, badania powierzchniowe); (3) prowadzono stałe prace porządkowe; (4) zorganizowano 2 (dwie) wystawy na zamku górnym, w tym kontynuowano działania związane z ekspozycją stałą, wzbogaconą o nowe eksponaty; (5) kontynuowano prace związane z fanpage zamku ( https://www.facebook.com/zamekwilzy ) oraz stroną internetową – https://zamek.ilza.pl/ ; (6) przygotowano i wygłoszono kilka prezentacji na temat zamku w Iłży, w tym również w ramach wydarzeń – konferencji międzynarodowych; (7) powstały nowe materiały promujące zamek, w tym banery reklamowe m.in. w kilku miejscach przy głównych drogach i lotnisku w Radomiu; (8) przygotowano kolejną – zaktualizowaną wersję „Przewodnika turystycznego”[4], z bogatą szatą graficzną; (9) zorganizowano drugi w historii zamku cykl koncertów pt. „Zaczarowany dziedziniec”[5]; (10) stworzono bogatą dokumentację fotograficzną o poglądowym, ale i dokumentacyjnym charakterze; (11) zgromadzono szereg nowych, jak i archiwalnych danych na temat ruiny zamku; (12) kontynuowano budowę systemu informacji przestrzennej zamku oraz wzgórza zamkowego dla Gminy Iłża; (13) podjęto kolejne działania projektowe, związane z przyszłą ochroną oraz udostępnianiem ruiny zamku w Iłży; (14) uruchomiono działania związane z wynajęciem obiektu na potrzeby nietypowych dla zamku inicjatyw – np. zamek w Iłży stał się planem filmowym, miejscem ślubów plenerowych (było ich aż osiemJ!); (15) uruchomiono pierwszy w historii miasta audio-przewodnik, w którym oczywiście pojawił się materiał związany zamkiem w Iłży; (16) rozwijano współpracę z instytucjami zewnętrznymi; (17) podjęto liczne działania związane z pozyskaniem środków zewnętrznych na rzecz różnorodnych działań związanych z zamkiem w Iłży.
Również w 2023 roku Zamek Biskupów Krakowskich w Iłży zyskał szereg pochlebnych opinii w oczach zwiedzających, jak i mieszkańców Gminy i Miasta Iłża. Pozytywny wizerunek zamku, to jeszcze pozytywniejszy wizerunek miasta i mieszkańców Iłży oraz regionu – czego też całej społeczności wypada życzyć w 2024 r.!

W lutym 2023 r. ruszyły prace nad przygotowaniem kolejnej wersji „Przewodnika turystycznego”, prowadzone były prace nad publikacją naukową dotyczącą funkcji kulturalno-edukacyjnych w kontekście działań konserwatorsko-budowlanych, autorstwa Rafała Zapłaty i Łukasza Babuli (publikacja w druku). Luty to także miesiąc prac związanych z analizą i pozyskiwaniem kolejnych danych oraz zasobów archiwalnych dotyczących zamku.
Marzec 2023 r. to miesiąc, w którym rozpoczynają się prace nad audioprzewodnikiem – https://zamek.ilza.pl/innowacyjny-audioprzewodnik-rewolucjonizuje-turystyke-w-ilzy/ – łączącego w sobie tradycyjny przekaz z innowacyjnym rozwiązaniem z zastosowaniem kodów QR, które można znaleźć w wybranych miejscach na terenie miasta, jak i zamku.
W tym miesiącu Centrum Kultury i Turystyki w Iłży inicjuje listem intencyjnym kolejną współprace z Fundacją Arte, a także ruszają prace nad mapą turystyczną regionu, rzecz jasna, z uwzględnieniem informacji o zamku w Iłży.
W kwietniu 2023 r. zamek otwiera swoje bramy dla turystów, wracając do wieloletniej tradycji – organizacji Turnieju Rycerskiego na Zamku w Iłży. Cały miesiąc trwają przygotowania do tej imprezy, która odbywała się w dniach 30 kwietnia – 1 maja 2023 r. Publiczność nie zawiodła – na turniej przybyło około 12 tysięcy osób!!!:-) Po trzyletniej przerwie spowodowanej pandemią koronawirusa oraz renowacją zamku w Iłży zorganizowano wyjątkowy, zjawiskowy i pełen atrakcji turniej – była to już XXIII edycja imprezy, który odbywa się cyklicznie od 1997 r.. Na mapie turniejów polskich, jak i zagranicznych, Turniej Rycerski na Zamku w Iłży stanowi wyjątkowe i niepowtarzalne widowisko. Organizatorem Turnieju było po raz pierwszy Centrum Kultury i Turystyki w Iłży. Partnerem wydarzenia był Samorząd Województwa Mazowieckiego. Patronat honorowy: Marszałek Województwa Mazowieckiego, Burmistrz Gminy Iłża oraz Towarzystwo Ochrony i Promocji Zawodów Ginących. Patronat medialny nad wydarzeniem: Radio Rekord, TV Dami, cozadzien.pl, Tygodnik „7 dni”, Radio dla Ciebie, Radio Plus, Radio Kielce. Sponsorzy: RSRH – Rolno-Spożywczy Rynek Hurtowy S.A., Cersanit, Energo-Therm, ARWET – Centrum Zdrowia Zwierząt, 5 Group. Za organizację i opiekę merytoryczną Turnieju Rycerskiego w Iłży odpowiadał interdyscyplinarny zespół związany z Gminą Iłża oraz Centrum Kultury i Turystyki w Iłży (więcej o turnieju można przeczytać tutaj – https://zamek.ilza.pl/wydarzenia/turniej-rycerski-na-zamku-w-ilzy-2023-historyczna-przygoda-zjawiskowa-impreza-oraz-niepowtarzalne-wrazenia-w-malowniczym-miasteczku-mazowsza-czyli-znakomity-pomysl-na-majowke-2023/).
Maj 2023 to miesiąc otwierający pierwszy – po pandemii i pracach z 2021 r. – pełen sezon turystyczny. W tym miesiącu rozpoczyna się cykl warsztatów i pokazów zawodów dawnych. Pośród prezentowanych dawnych zawodów na zamku goszczą m.in. warsztaty kowalstwa, ceramiczne i rękodzieła artystycznego. Zamek otwiera się dla turystów z wystawą stałą, a także z licznymi niespodziankami m.in. po raz pierwszy w ofercie Punktu Informacji Turystycznej pojawia się replika monety – srebrnego denara Kazimierza Wielkiego z XIV w., odkrytego podczas badań archeologicznych Politechniki Wrocławskiej w XX w. na zamku w Iłży. Na przełomie maja i czerwca 2023 r. ma miejsce kolejna prezentacja naukowa działań związanych z zamkiem w Iłży, podczas międzynarodowego kongresu w Gdyni pt. „Kongres bezpieczeństwa dziedzictwa. Nowoczesne technologie w służbie ochrony dóbr kultury”. Referat autorstwa R. Zapłaty – koordynatora ds. zamku – pt. „Koncepcja zintegrowanego systemu ochrony i prezentacji dziedzictwa materialnego – nowe i nieinwazyjne technologie przy zabytkach nieruchomych. Przykład zamku biskupów krakowskich w Iłży / The concept of an integrated system for the protection and presentation of material heritage – new and non-invasive technologies at immovable monuments. Example of the castle of the bishops of Cracow in Ilza” (https://ibd.org.pl/kobed-23/).
W czerwcu 2023 r. rusza kolejna edycja z cyklu „Przygoda z historią”, a także kontynuacja ww. warsztatów związanych z rękodziełem. Czerwiec to również miesiąc stałej imprezy, czyli XXX edycja Ogólnopolskiego Pleneru Malarskiego pt. „Zabytki Iłży i Powiatu Radomskiego” (https://ckit.ilza.pl/wernisaz-xxx-ogolnopolskiego-pleneru-malarskiego/), pod kierunkiem komisarz pleneru Agnieszki Sygut z Centrum Kultury i Turystyki w Iłży, zwieńczona pod koniec miesiąca wernisażem i otwarciem czasowej wystawy prac malarskich. Tym wydarzeniom towarzyszy kameralny koncert zespołu „Nie jest źle” (https://www.facebook.com/zespolniejestzle/). Jeszcze pod koniec czerwca 2023 odbywa się kolejna edycja Nocy Kupały na Zamku w Iłży z zachwycającym pokazem ognia w wykonaniu Teatru Ognia Nam-Tara, a także wspaniałym i pełnym humoru spektaklem dla najmłodszych, w wykonaniu Teatru Rozrywki Trójkąt pt. „Księga błazna”. Również w czerwcu 2023 r. wystawę zamkową wzbogacają niezwykłe eksponaty, będące darem od miłośnika miasta i zamku Iłża – Pana Ryszarda Górniaka. W murach zamkowych pojawił się m.in. neorenesansowy kredens wraz z wyposażeniem. Eksponaty wprowadziły namiastkę życia codziennego mieszkańców dawnego zamku.

Lipiec 2023 zaowocował kolejną nowością na zamku w Iłży. Odbył się tutaj pierwszy w historii zamku koncert jazzowy, w ramach cyklu koncertów „Zaczarowany Dziedziniec”. Był to koncert zawodowej formacji jazzowej Sitkowski Band Two Generations, z towarzyszeniem wspaniałej wokalistki jazzowej Anny Byrcyn pt. „Jazz Meets The Beatles”. Publiczność jak zwykle dopisała, atmosfera podczas koncertu była jak zawsze wspaniała, a występ artystów podsumowany gromkimi oklaskami na stojąco i falą niezwykle pozytywnych komentarzy po koncercie. Dziedziniec wypełniony był po brzegi – widzów odnotowano ponad 400 – niestety zabrakło miejsc siedzących. Kto nie był niech przynajmniej posłucha – https://www.youtube.com/watch?v=mKaaYFp0Obc&ab_channel=StudioMim.SBBRadiaOpole – i zapozna się z krótką fotorelacją (https://ckit.ilza.pl/jazz-meets-the-beatles). Lipiec to również kontynuacja imprezy cyklicznej „Przygoda z historią”, a także początek wdrażania nowej usługi turystycznej – audioprzewodnika! Pod koniec miesiąca ciekawostka, a zarazem ważne wydarzenie w życiu zwycięzców licytacji – ślub na zamku w Iłży – w ramach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy z 2023 r. Warto dodać, że nie był to jedyny ślub jaki odbył się w 2023 r. na iłżeckim zamkuJ Miesiąc kończą kolejne imprezy: z cyklu wakacyjnych spotkań pt. „Iłżeckie harce: strefa aktywności dla dzieci i młodzieży” oraz z cyklu pokazy i warsztaty ceramiczne pod hasłem „Nie święci garnki lepią na zamku w Iłży”.
W sierpniu 2023 r. zwiedzający mieli kolejną okazję, aby spotkać się z cykliczną imprezą pt. „Przygoda z historią” oraz z warsztatami ceramicznymi. W tym miesiącu Dyrektor Centrum Kultury i Turystyki w Iłży – Damian Kisiel zainicjował kolejną współpracę, tym razem z Zamkiem w Janowcu (oddziałem Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym), podpisując porozumienie w murach zamku w Janowcu z Dyrektor Muzeum Nadwiślańskiego Izabelą Andryszczuk (https://zamek.ilza.pl/2023/08/09/polaczylismy-sily-z-zamek-w-janowcu-oddzial-muzeum-nadwislanskiego-w-kazimierzu-dolnym/). Sierpień kończy kolejne, zjawiskowe i cieszące się ogromną popularnością wydarzenie – koncert z cyklu „Zaczarowany Dziedziniec”, tym razem druga edycja koncertów pt. „Koncert muzyki filmowej na zamku w Iłży”. Bilety wyprzedane, pogoda dopisała, artyści znakomici – żegnani bisami na stojąco, a pośród nich m.in. Milena Kusztal z Centrum Kultury i Turystyki w Iłży – jako artystka / wokalistka oraz główny koordynator przedsięwzięcia.
We wrześniu 2023 r. miało miejsce kolejne, wyjątkowe wydarzenie. Pierwszy raz na zamku w Iłży pojawiła się rekonstrukcyjna impreza historyczna pt. „Smoczy ogień”! Wydarzenie nawiązywało do autentycznej historii, jaka odbyła się w Iłży, gdzie miało miejsce pierwsze spotkanie Króla Władysława IV z Cecylią Renatą. W wydarzeniu wzięło udział ponad 200 rekonstruktorów z całej Polski. Inicjatywa zorganizowana przez Smoczą Kompanię i zamek w Iłży – partnerem wydarzenia był Samorząd Województwa Mazowieckiego. Pogoda dopisała, publiczność do nas zawitała, a rekonstruktorzy zaprezentowali znakomite stroje z minionych epok, atrakcyjne i widowiskowe pokazy oraz namiastkę życia obozowego. Goście zamkowi mogli tego miesiąca uczestniczyć również w imprezie pt. „Iłżeckie Harce”. Gospodarzem eventu i gwarantem wspaniale spędzonego czasu byli rekonstruktorzy historyczni z grupy „KUŹNIA BORZYWOJ”. Wrzesień 2023 r. to również kolejna prezentacja działań związanych z zamkiem na międzynarodowym forum naukowym, mianowicie na konferencji w Warszawie pt. „Rebuilding what was lost – Odbudować nieodbudowane”. Prezentacja autorstwa R. Zapłata pt. „Odbudowa i rekonstrukcja obiektów historycznych a potrzeby społeczne i funkcjonalne – przykład zamku biskupów krakowskich w Iłży”. Poza tym na zamku powstawał materiał do filmów dokumentalnych w ramach cyklu TVP „Niezwykłe miejsca. Historie niezwykłe. Ludzie nieznani. Miejsca niezapomniane”. Nagrania były emitowane wielokrotnie w TVP3 i TVP Warszawa w październiku, listopadzie i grudniu 2023 r. w ramach 5 oddzielnych filmów.
Październik 2023 r. otwierała na zamku kontynuacja dwudniowych „Iłżeckich harcy”, wraz z „Nocnym zwiedzaniem zamku z pochodniami”. Kolejne wydarzenie tego miesiąca, a zarazem ostatnie plenerowe sezonu 2023, to druga już edycja „Nocnego zwiedzania zamku w Iłży”. Były pochodnie, upiorne postacie i pokaz ognia na dziedzińcu zamku górnego. Poza tym październikowy czas to pierwsze w historii zamku wydarzenie, związana z nietuzinkową produkcją filmową. Zamek staje się scenerią dla serialu „Korona Królów. Jagiellonowie”. Zamek iłżecki tym samym dołączył do zaszczytnego grona zamków o znaczącej pozycji w branży filmowej (https://zamek.ilza.pl/2023/11/23/zamek-biskupow-krakowskich-w-ilzy-planem-filmowym-serialu-korona-krolow-jagiellonowie/)

Listopad 2023 r. jest ostatnim miesiącem sezonu turystycznego 2023 r., kiedy to gościliśmy ostatnich turystów. Ciekawostką, o wymiarze patriotycznym, było wywieszenie nowej flagi na wieży zamkowej w odniesieniu do 11 listopada – Narodowego Święta Niepodległości. Pracownicy Centrum Kultury i Turystyki w Iłży, jak co roku, prowadzili w tym miesiącu prace porządkowe po sezonie, m.in. zabierając eksponaty wystawowe w bezpieczne miejsce. Listopad to również miesiąc scalania i analizy pozyskanych materiałów w ramach działalności badawczej osób związanych z zamkiem w Iłży. To także okres intensywnych prac związanych z kolejnym projektem, a zarazem drugim etapem działań naukowo-konserwatorskich, w konsultacji z przedstawicielami Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie.
Mimo jesienno-zimowej aury nie gaśnie nasza aktywność terenowa na wzgórzu zamkowym. W grudniu 2023 r. przeprowadzono kolejne badania geofizyczne, które tym razem umożliwiły pomiar metodą tomografii elektrooporowej, a także pierwszy raz w historii zamku metodą termografii refrakcyjnej – sejsmiczną (https://zamek.ilza.pl/2024/02/26/badania-geofizyczne-wzgorza-zamkowego-w-2023-r/?fbclid=IwAR0YUGSCcOTeIYkH6C3svX2crDbLvx1lahgeNk2UyGiwNbGSy8-9ClpLyt4).
W wyniku prac rozpoznano w wybranych miejscach m.in. strukturę wzgórza (zwłaszcza zamku górnego), jak i potencjalne strefy osuwiskowe zboczy wzgórza. Pośród wyników jest też mała i zaskakująca ciekawostka, otóż teren pod wieżą skrywa niezidentyfikowany dotąd obiekt. Pracom tym towarzyszyły inne działania badawcze. W wybranych miejscach wzgórza zamkowego prowadzono prospekcję powierzchniową, z wykorzystaniem wykrywaczy metali. Sama wizja lokalna wzgórza i ruiny, poza monitorowaniem stanu obiektu, pozwoliła zlokalizować i częściowo pozyskać (i zabezpieczyć) kolejne fragmenty zabytkowej kamieniarki z piaskowca. Projekt pt. „Badania geofizyczne części wzgórza zamkowego w Iłży”, realizowany przez Fundację Hereditas, w kooperacji z Centrum Kultury i Turystyki, finansowany był ze środków Mazowieckiego Wojewódzkiego konserwatora Zabytków w Warszawie. Pracami kierował prof. ucz. dr hab. Rafał Zapłata, pracownik UKSW w Warszawie oraz koordynator działań ds. zamku z ramienia Gminy Iłża – przy współpracy z zespołem geofizyków pod kierunkiem prof. UW dr. hab. Radosława Mieszkowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego.
Pośród gości zamkowych w 2023 r , których było równie wyjątkowo dużo jak w poprzednim roku zamek odwiedziła Sara i Wiktor z kanału „Zaczarowany Świat Sary”. Sara i Wiktor uczestniczyli także w warsztatach ceramicznych. Zamek również zaszczycili swoją obecnością przedstawiciele rządu, parlamentu oraz władz samorządowych. W 2023 r. gościliśmy m.in. Minister Klimatu – Annę Moskwę, Wicemarszałka Województwa Mazowieckiego – Rafała Rajkowskiego, Wicewojewodę Mazowieckiego – Artura Standowicza, a także wielu innych przedstawicieli władz państwowych i samorządowych. Wielu z w/w osób, to już niejako stali bywalcy iłżeckiego zamku. W murach zamkowych gościliśmy również przedstawicieli muzeów oraz innych jednostek kulturalnych.
Z perspektywy potencjalnych zwiedzających przyjeżdżających samochodami i autokarami na zamek w Iłży, warto przywołać działania, które rozbudowują infrastrukturę wokół zamku w Iłży. W 2023 r. zmodernizowano parking przy u. Podzamcze – z pewnością stanowi istotny element w poprawie jakości pobytu turystów w Iłży, m.in. podczas imprez masowych. Obecnie teren znajdujący się bezpośrednio przy wejściu na zamek jest bardziej przyjazny dla kierowców, a przy okazji może generować dodatkowe dochody dla Gminy Iłża. Przed nami pierwszy sezon parkingu pod zamkiem w związku z planowanym Turniejem Rycerskim 2024 – przyjezdni ocenią, i chyba docenią?!
Choć wyżej zaprezentowane, w formie przekrojowej, działania jakie miały miejsce w 2023 r., nie są prezentacją wszystkich czynności, to i tak stanowią pokaźny zbiór aktywności całej społeczności w staraniach i pracach na rzecz perły architektury Ziemi Iłżeckiej. Zwieńczeniem sezonu 2023 r. jest m.in. lista postulatów badawczych, wniosków, jak i planów oraz ciekawych pod katem turystów pomysłów na przyszłość.

Wszystkich zainteresowanych – miłośników i pasjonatów zamku w Iłży – zapraszamy do współpracy.
[1] Afiliacja UKSW w Warszawie. W ramach współpracy z Gminą Iłża w 2022 r..
[2] Dane te jedynie szacunkowo uwzględniają ilość turystów niebiletowanych, którzy bywali również na wzgórzu zamkowym.
[3] Tekst ma charakter ogólnego i przekrojowego zaprezentowania większości działań i prac zrealizowanych na zamku w Iłży lub w odniesieniu do tytułowego obiektu. Tekst – z uwagi na charakter informacyjny i popularno-naukowy – nie jest jednak wyczerpującym i pełnym sprawozdaniem wszystkich działań, jakie prowadzono w 2023 r..
[4] Zapłata R., Babula ł., 2022, Zamek Biskupów Krakowskich w Iłży. Przewodnik dla turysty, Iłża.
[5] „Koncert najpiękniejszych utworów muzyki filmowej i rozrywkowej w klasycznych aranżacjach”.